Zjawisko to dotyka coraz więcej pracowników i tu odważę się zaakcentować, że przeważa w sferze budżetowej. Jeśli pamiętacie Państwo nasze audycje radiowe, słuchacze wskazywali na urzędy, uczelnie, instytucje publiczne. Dlaczego mniej takich zjawisk dzieje się w firmach prywatnych?
Zjawisko to dotyka coraz więcej pracowników i tu odważę się zaakcentować, że przeważa w sferze budżetowej. Jeśli pamiętacie Państwo nasze audycje radiowe, słuchacze wskazywali na urzędy, uczelnie, instytucje publiczne. Dlaczego mniej takich zjawisk dzieje się w firmach prywatnych? Tam czasem odczuwamy bardziej zjawisko pospolitego chamstwa ale obserwuję, iż to tylko margines. Powoli cywilizujemy się. Czym jest mobbing?
WSTĘP
– mobbing – molestowanie psychiczne – przymus moralny – nękanie.
– zachowania wrogie, niszczące, nieetyczne systematycznie się powtarzające; terror psychiczny ze strony przełożonego (?) lub grupy pracowników;
Heinz Leymann definiuje mobbing jako wrogą i nieetyczną komunikację między jednym lub kilkoma pracownikami a innym pracownikiem, który stając się ofiarą, zmuszony jest do zajęcia pozycji obronnej, a zarazem pozbawiony pomocy. Nie jest w stanie wydobyć się z trudnej sytuacji ze względu na częsty (przynajmniej raz w tygodniu) i długotrwały (przynajmniej pół roku) charakter działań mobbingowych. Leymann definiuje mobbing j.w. Dlaczego mobber działa pół roku? Przez pół roku można zniszczyć człowieka. Dlaczego raz w tygodniu. Czym to jest podyktowane. A jeśli działa skutecznie i perfidnie raz w miesiącu czy tygodniu a nawet codziennie?
Leymann kładzie nacisk na konsekwencje tych działań, a są nimi m.in. urazy psychiczne, powodujące niezdolność obrony dotychczasowego miejsca pracy i znalezienia nowego zatrudnienia. Molestowanie moralne (francuski termin odpowiadający mobbingowi) w pracy to wszelkie niewłaściwe postępowanie, które przez swoją powtarzalność i systematyczność narusza godność albo integralność psychiczną, często także fizyczną, pracownika, narażając go na utratę zatrudnienia.
W naszym kraju zjawisko przemocy w miejscu pracy jest badane od niedawna, dlatego polscy badacze, formułując definicje mobbingu, opierają się zwykle na ustaleniach Heinza Leymanna, co moim zdaniem nie jest trafnym postepowaniem. Lata doświadczenia z tym zjawiskiem pozwalają wypracować nam swoje zdanie o mobbingu.
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje pojęcie mobbingu następująco: mobbing to obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników (…), którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia. Innymi słowy, mobbing to działania lub zachowania dotyczące pracownika, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną samoocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników, np. ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy lub życia prywatnego pracownika, ustne groźby i pogróżki, unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą, zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą bądź też zlecanie prac bezsensownych, poniżej umiejętności pracownika lub dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje pracownika w celu jego zdyskredytowania itp.
Należy jeszcze przywołać definicję, którą ustawa z 14 listopada 2003 roku wprowadziła do kodeksu pracy: „Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”. Z pojęciem długotrwałe często bym dyskutował, ponieważ znam z doświadczenia, iż nawet krótkie kilkunastodniowe postepowanie przełożonego, doprowadziło pracownika do depresji. Podobnego zdania byli kilkakrotnie sędziowie.
Heinz Leyman wyróżnił 45 działań mobbingowych i podzielił je na 5 grup, odpowiadających kolejnym stopniom przemocy psychicznej. Jest to jednak bardziej praca naukowa dla specjalistów od psychologii niż dla prawników mających przedstawić w sądzie rzeczowość zjawiska i skutek jego konsekwencji dla zdrowia pracownika. Jestem pewny, że taki wywód zanudziłby strony postępowania.
Nadużycia fizyczne i molestowanie seksualne, w powiązaniu z innymi formami dręczenia, mogą w skrajnych przypadkach doprowadzić do targnięcia się przez mobbowanego na własne życie. A przecież wielokrotnie informowaliśmy, iż liczba samobójstw w pracy przekracza liczbę wypadków śmiertelnych w pracy!!!
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POWSTAWANIE MOBBINGU
Pierwszą kategorię stanowią mobbingu będą czynniki indywidualne, socjo-demograficzne (płeć pracownika, jego wykształcenie, wiek). Dalej – cechy osobowości, odmienność zachowania, a także określające miejsce pracownika w organizacji, jak doświadczenie zawodowe, pozycja w organizacji pracy.
Katalog cech indywidualnych mobbera obejmuje klasyczne pojęcia znane w kryminalistyce: stosowanie przemocy w przeszłości, wysoki stopień agresywności, impulsywność, przebytą chorobę umysłową, władzę w organizacji zakładu pracy, a także zawiść, zazdrość, chęć rywalizacji, brak analizy własnego ego. Większość badaczy jest zgodna, że mobberami częściej stają się mężczyźni niż kobiety, choć odsetek mobberów kobiet – jak twierdzą praktycy wyraźnie wzrasta.
Osobami prześladowanymi są osoby młode (20-40 lat), najczęściej kobiety, żyjące samotnie lub rozwiedzione, niewykształcone, wyróżniające się swoim zachowaniem, stylem bycia, posiadające odmienne od otoczenia poglądy i zwyczaje, pracownicy o niskiej samoocenie, zalęknieni, introwertyczni, sumienni i ulegli. Nie ukrywajmy, że często wkraczamy w temat odmienności zachowań płciowych.
Do kategorii czynników organizacyjnych należą: niedorosłe do swojej roli kierownictwo zakładu pracy, złe zarządzanie, niewłaściwa organizacja pracy, zmiany (zwykle nieprzewidziane) następujące w przedsiębiorstwie, często płacowe, kultura organizacji, nieprzyjazny klimat. Widoczne jest szczególnie nieodpowiednie kierownictwo i nieumiejętne zarządzanie strukturami zakładu pracy. Zwracam uwagę na styl, w jakim pracuje zarząd czy kierownictwo zakładu, potem powielany przez pracowników niższego szczebla.
KTO JEST NAJCZĘŚCIEJ MOBBINGOWANY?
– osoby samotne nie mające przyjaciół w zakładzie pracy;
– młodzi wykształceni pracownicy – zagrożenie dla starej gwardii;
– osoby w wieku przedemerytalnym – nie pasujące do młodego zespołu;
– pochodzenie, rasa, poglądy religijne, polityczne, orientacja seksualna
– kobiety;
Dane statystyczne populacji pracowników poddanych mobbingowi:
● Portugalia – poprzez Hiszpanię, Włochy, Grecję, Luxemburg 4-5%
● Finlandia, Szwecja, Holandia Brytania około 14-15%
Patrząc na te dane nie wymaga to komentarza. A gdzie jest Polska? Bardziej bliżej nam do północy Europy ale tu nie dysponuję dokładnymi danymi statystycznymi.
W jakich sektorach gospodarki występuje mobbing?
Statystyka potwierdza moje obserwacje, są to administracja publiczna, edukacja służba zdrowia.
SKUTKI MOBBINGU
– choroba psychiczna – leczenie – w skrajnych przypadkach renta;
– popsucie atmosfery w środowisku pracowników, zwolnienia lekarskie;
– brak motywacji do pracy;
W Szwecji 30 % wcześniejszych emerytur jest przyznawanych z powodu złych stosunków w pracy
W skali przedsiębiorstwa są to ogromne koszty, jak:
– koszty restrukturyzacji zespołów, szkolenia;
– procesy sądowe ;
– wypadki w pracy, słabsza wydajność;
– zniszczenie image Firmy w przypadku podjęcia tematu przez media;
– koszty społeczne;
Warto w tym momencie zauważyć, iż Polska przoduje w Europie w kwestii zajęcia się tematem mobbingu i prawnej regulacji tematu. Szwecja wprowadziła zapisy prawne już 31.03.1994, Francja 17.01.2002, Belgia 11.06.2002 a Polska 14.11.2003 (kodeks pracy – mobbing art. 943 równego traktowania 183A)
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie nękania w miejscu pracy z roku 2001/2339 jako inicjatorska do obecnych DYREKTYW
Mobbing a Stalking
Skłonny jestem twierdzić, że ten pierwszy dotyczy sfery zatrudnienia, drugi życia poza zakładem pracy. Wiem, że jest to stwierdzenie subiektywne, ale ten pierwszy ma umocowanie w kodeksie pracy (art.943 ) drugi odnosi się do kodeksu karnego (art. 190a ) oraz do kodeksu cywilnego a dalej do kodeksu wykroczeń (art.23)
Jeśli mobbing przejawia się w uporczywym, długotrwałym nękaniu pracownika celem wykluczenia go z zespołu współpracowników czy pracowników, to stalking dotyczy sfery życia prywatnego i związany jest nie tyle z celem wykluczenia jak w pierwszym wypadku z zespołu, a polega na „uprzykrzeniu” życia, dokuczeniu człowiekowi. Często jak pokazuje życie jest objawem dewiacji sprawcy stalkingu np. nietrafionej miłości czy podobnemu schorzeniu umysłu. Często bywa jednak przejawem chęci dokuczenia, zniszczenia psychiki człowieka poddawanego stalkingowi.
PRACODAWCA – PRACOWNIK kilka uwag.
Pracodawco!
● Kodeks pracy nakłada na Ciebie obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Czy wiesz jak to robić?
● Dla przedsiębiorców trudne do zrozumienia jest, iż zgodnie z obowiązującym prawem, odpowiadają za mobbing także w sytuacji, w której nic nie wiedzą o występowaniu tego zjawiska na terenie firmy. A moberem może być jeden z kierujących komórką organizacyjną.
Jeśli tak jest należy szybko z nim porozmawiać, zdyscyplinować lub szybko usunąć z pracy. Tego nie opłaca się „zamiatać pod dywan”. W licznych szkoleniach w zakładach pracy tłumaczymy to Przedsiębiorcom
● Rozwijaniu mobbingu sprzyjają błędy popełniane przez kadrę zarządzającą – dowiedzcie się na szkoleniu, jakimi cechami kadra powinna się charakteryzować i przekonaj się, czy Twoja firma jest zagrożona tym problemem.
● Wprowadź u siebie w Firmie proste zasady antymobbingowe – jakie to proste?
Pracowniku!
● Musisz udowodnić, iż to w wyniku braku unormowań antymobbingowych w Twojej firmie doprowadzono cię do depresji lub choroby psychicznej poświadczonej przez lekarza. Pamiętaj, iż pracodawca wszelkimi sposobami będzie chciał tobie udowodnić winę za taki stan zdrowia.
● Dręczenie Cię w pracy może przybrać różne formy. W mojej działalności prawniczej spotkałem się z różnymi dewiacjami wśród pracodawców. Na szkoleniu pracownicy opowiadali jak szef kazał podwładnemu przez parę miesięcy w małym pokoju pilnować kartki papieru. Inny, w ośrodku zamkniętym stosował taki terror, iż pracownicy bali się cokolwiek odezwać i godzili się na to by byli poniżani. Kilkanaście miesięcy po odwołaniu przez Ministra Szefa stawali na baczność przed wchodzącym na teren obiektu nowym szefem – który pierwszego dnia pracy oświadczył wszem, iż tego nie wymaga!!
● Straszenie bezpodstawne wyrzuceniem Cię z pracy to też forma mobbingu.
● Nakładanie na Ciebie większych od współpracowników obowiązków bez płynącej za tym podwyżki to też forma mobbingu.
● Musisz zrozumieć jednak, iż to TY masz udowodnić sędziemu stosowanie wobec Ciebie mobbingu. A sędzia to też tylko człowiek. Poradź się fachowca jak to zrobić.
● Pamiętaj, iż nie jest mobbingiem, to co przydarzyło się w postepowaaniu sądowym w firmie pod Lublinem. Dyrektor jednego z zakładów, po kilkukrotnej próbie zdyscyplinowania pracownic, wszedł do ich pomieszczenia i nakazał stekiem przekleństw aby wypier(…) do pracy. Wyrok. Chamskie zachowanie to nie mobbing.
– Inny w brzydki sposób zwrócił uwagę pracownicy na osobności o jej marnym wyniku w pracy.
– Pracownica skarży dyrekcję o mobbing, iż ta daje jej więcej godzin nadliczbowych niż jej koleżankom. Pytam czy płaci kodeksowo? TAK. Pytam a gdyby szefostwo dawało godziny nadliczbowe koleżankom a Pani nie to byłoby O.K? – cisza –
● Pamiętaj abyś odróżnił chamskie zachowanie pracodawcy od mobbingu.
● Pamiętaj, iż on też jest tylko człowiekiem i czasem w stresie puszczają nerwy.
● Teoretycy prawa twierdzą, iż mobbing to kilkumiesięczne dręczenie, którego skutkiem jest choroba. Nie ma w praktyce takiej definicji. W praktyce jak pisałem można zostać zmobingowanym po jednorazowym działaniu pracodawcy jak i po kilkumiesięcznym. To nie jest definicja.
● Pamiętaj, iż mobbingu nie da Ci się udowodnić pracodawcy na jakimś zaczerpniętym z wokandy schemacie.
● W jednym z urzędów poproszono mnie o udział w rozstrzygnięciu skargi o mobbing. Pani urzędniczka oskarżyła Dyrektora o mobbing. Po wysłuchaniu wyjaśnienia z trudem powstrzymywałem śmiech.
Co się okazało w wyjaśnieniu urzędniczki: Dyrektor po zakończeniu pracy zostawił jej jako ostatniej wychodzącej z budynku klucz do drzwi i bramy każąc je zamknąć. Pani leczyła się u psychiatry z powodu potraktowania jej
przez Dyrektora jako sprzątaczki. Bo do sprzątaczki należał obowiązek zamykania biura i bramy. Ale tejże sprzątaczki kilka dni nie było w pracy a Pani wychodziła ostatnia…….
CO ROBIĆ GDY W FIRMIE ZACZYNA SIĘ MOBBING ?
● przedstawić to szefowi jeśli to nie on mobbinguje;
● po pierwsze odejść jak najszybciej z takiej firmy – ale nie każdy chce….
● jeśli jest skrzynka skarg – opisać co się dzieje;
● poskarżyć się do Inspekcji Pracy – ale…. Niestety wiedza inspektorów pracy jest często teoretyczna. Jeśli traficie na inspektora PIP znającego zagadnienie na pewno pomoże.
● postawić się ostro mobbengerowi !!
● zachować e-maile sprawcy, listy, nagrania audio lub wideo – mogą ale nie musza być uznane za dowód w spawie.
● leczyć się jak najwcześniej po zauważeniu skierowanego na siebie działania;
● złożyć wypowiedzenie umowy o pracę jako uzasadnienie podając mobbing
Poradzić się prawnika jak to wszystko ułożyć w całość;
CO POWINIEN ZROBIĆ MĄDRY PRACODAWCA?
● Rozmawiać z pracownikami
● Stworzyć procedury antymobbingowe
– ująć problem w regulaminie pracy;
– wprowadzić linie skarg z uregulowaniem jak są otwierane i przez kogo;
– powołać zespół antymobbingowy;
● Prowadzić sformalizowane zasady oceniania zespołów pracowniczych lub pracowników; patrz wyrok SN z 8 grudnia 2005
● Będę na koniec nieskromny, zaprosić nas na szkolenie z zakresu mobbingu, molestowania seksualnego czy równego traktowania.
